Cái sự thật rằng những lời nói dối là cần thiết cho cuộc sống - tự nó đã là một trong những khía cạnh kinh hoàng và đáng hoài nghi về sự tồn tại - NIETZSCHE
Trong những lĩnh vực ít nhiều có tính “nghệ thuật” như làm chính trị và tham gia vào sự vận hành của chính phủ, hành vi thao túng sự thật diễn ra rất phổ biến - vì suy cho cùng không có môn “nghệ thuật” nào kể trên sẽ tồn tại nếu thiếu sự trí trá. Chúng ta nhìn chung đều chấp nhận rằng - trong thực tế cuộc sống - có những trường hợp khi giao tiếp ta cần thiết phải nói kiểu tránh né, hay mập mờ, hay giả tạo, và thậm chí là dựng chuyện thẳng đứng , cũng như cho rằng đó là sự ngây thơ cho những ai cố chấp tìm cách làm khác đi. Cùng lúc đó, cũng chính chúng ta đều đồng ý một cách phổ quát rằng dối trá là một điều sai trái, và việc để lộ ra một lời nói láo luôn luôn sẽ làm mất uy tín của gian nhân, thật vậy, một lời nói láo có thể hủy hoại toàn bộ danh tiếng về sự chính trực của một người.
Plato đã từng nói mọi lời dối trá không chỉ tự thân chúng mang cái bóng của ác quỷ, mà còn làm thối mốc linh hồn của những kẻ đã thực hiện chúng. Qua đó ông ấy đã đưa ra một góc nhìn không khoan nhượng rằng một cuộc đời được coi là đức hạnh chỉ khi nó chứa đựng duy nhất sự thật. Và quan điểm này nếu khái quát hóa lên đời sống xã hội như câu nói của Montaigne: “In plain truth, lying is an accursed vice,we have no tie upon one another, other than the reliability of our word. - Thật sự thì dối trá là một điều đáng nguyền rủa, bởi vì chúng ta không có bất kỳ ràng buộc gì với nhau ngoại trừ sự tồn tại của uy tín trong chính lời nói từ chính chúng ta.”. Nhưng những góc nhìn khắc khổ như vầy không được chia sẻ một cách phổ quát. Những hành vi che dấu sự thật vẫn được chấp nhận bởi những người nhận ra rằng nếu không có những lời nói dối, con người cũng sẽ không có sự riêng tư cá nhân, rằng cuộc sống sẽ bị tiêm nhiễm bởi sự nhàm chán và tuyệt vọng, và kết quả là sẽ ác quỷ sẽ trỗi dậy một cách còn mạnh mẽ hơn.
Chúng ta đều ủng hộ những lời ngợi khen của Homer dành cho những trò trá ngụy của Odysseus, những màn đánh lừa nổi tiếng của y đều đầy sự gian xảo, tính cáo già - Odysseus là một bậc thầy về sự gian trá trong từng lời nói và hành động, nhưng bản thân y đã được nâng lên cái tầm vóc của một anh hùng, một kẻ đã lường gạt các nhân ngư, cũng như người khổng lồ Polyphemus, hay nàng phù thủy Circe, và nhiều linh vật của chốn âm ty. Dù thế, cũng chúng ta cũng đều đồng ý rằng xã hội phải được vận hành dựa trên giả định về sự thành thật giữa người với người; với các giao dịch hằng ngày trong cuộc sống, chúng ta đều phải cố tin rằng hầu hết mọi người đều đang nói thật trong phần lớn các trường hợp. Như vậy ở đây có một sự chia rẻ sâu sắc về thái độ của chúng ta dành cho thói nói láo - vừa phải chấp nhận rằng sự trí trá là hữu ích, thậm chí là cần thiết, những cũng vừa duy trì một quan niệm cứng rắng rằng ta không đồng tình với chính sự gian trá, như thể tồn tại một giới hạn nào đó - mà chúng ta ngầm định rằng thỉnh thoảng dối trá có thể được biện minh. Và từ đó, cho thấy là ta không đồng tình với quan niệm của Plato.
Một số người biện luận rằng những thứ dối trá là đúng đắn nếu sự thật gây ra hoặc đổ thêm dầu vào ngọn lửa của sự mâu thuẫn. Hơn thế nữa, họ nói, dối trá có thể là một sự nhân từ, để bảo vệ con người khỏi những tri kiến gây ra sự đau đớn; giống như một bác sĩ trấn an một bệnh nhân đang kinh sợ rằng mọi thứ vẫn ổn. Và chúng ta đều có thể nghĩ ra vô số những trường hợp mà những lời nói láo thúc đẩy sự bình yên, phục hồi lại cái gọi là công lý, là phương thuốc ngăn sự bất công, giúp ta chống lại những lời nói láo khác tệ hơn, và bảo vệ những sự thật quan trọng hơn. Tất cả những lý lẽ này đều cho rằng cái biện minh cho sự dối trá chính là lợi ích rút ra từ kết cục - nếu mà cái lợi nhiều hơn cái hại, sự dối trá được biện minh.
Cái đã làm nhức nhối những người như Plato khi cho rằng mọi sự gian dối là không thể chấp nhận được bất chấp hệ quả của nó như thế nào, đó là: để nói ra một lời nói láo bạn phải biết sự thật nhưng cố tình trao đổi về chúng một cách trái ngược - với những người đang giao tiếp với bạn.( Nếu bạn nói với thính giả một điều gì đó sai nhưng bạn không biết là nó sai, bạn không được xem là nói dối). Nghĩa là bạn vi phạm 2 tội lỗi: biết nhưng che giấu Sự thật - một trong tài sản quý giá nhất của con người ; và cố tình dẫn người khác ra xa khỏi nó. Tính công minh nhưng cứng nhắc của góc nhìn này đã dẫn những triết gia đời sau, nổi bật là Kant, đã khôn khéo cải tiến theo cái cách mà chỉ những triết gia mới biết. Kant cho rằng sự dối trá luôn luôn không thể chấp nhận được, nhưng nếu ai đó nói ra một “untruth - một điều không đúng với sự thật” - lại chấp nhận được - khái niệm này chỉ một lời nói không đúng sự thật nhưng vô hại và mức độ xa rời sự thật trong đó ít hơn . Trong khi nói láo trắng trợn giống như đê hèn và lén lút hạ độc một người, việc nói một “điều không đúng sự thật” với anh ta tương tự như công khai tấn công anh ta ngoài đường (đây vốn là phép so sánh của chính Kant) - có thể nói điều này dù sao cũng trung thực hơn. Tương tự, có thể chấp nhận được nếu nói một điều không đúng sự thật nếu nó giúp một người tránh bị tổn thương, cho cảm xúc của y chẳng hạn. “Tôi rất xấu xí phải không?“. Tay hàng xóm hỏi bạn một câu như thế, một kẻ mà ngoại hình của y khiến nhân vật hoạt hình “tên gù” Quasimodo trở thành một nữ hoàng xinh đẹp nếu đem so sánh với y. ‘Tôi không dùng cụm từ “Xấu xí”’, bạn trả lời, “Tôi dùng cụm từ ‘Một khuôn mặt khác biệt’“. Tới cả một cá nhân có thói cực đoan đạo đức trong tôn giáo cũng sẽ đồng ý với cách trả lời này, họ bảo rằng King Thánh đã thận trọng cấp phép cho “điều không đúng sự thật” khi mà Bộ Châm Ngôn viết rằng: “When words are many, transgression is not lacking; but the prudent are restrained in speech - Khi một kẻ càng nói nhiều, y càng dễ vượt quá các lằn ranh; nhưng một người thận trọng sẽ biết kềm chế trong từ ngữ của mình”, và như vậy, the Kirk in Scotland - Đại Giáo đường của Tô Cách Lan đã dạy ta rằng là tội lỗi nếu nói một sự thật không đúng nơi đúng chỗ.
Vậy nên ta chấp nhận, thậm chí thỉnh thoảng nên tán dương, một “white lies - lời nói dối vô hại”, và nhận ra rằng “sự thật” không cần phải lúc nào cũng là toàn bộ sự thật. Tuy nhiên, cuối cùng thì ta cũng có cảm giác rằng Nietzsche đã đúng: Cái sự thật rằng những lời nói dối là cần thiết cho cuộc sống tự nó nói lên nhiều điều phủ phàng về cuộc đời, nó có nghĩa là các mối quan hệ giữa người với người sẽ không bao giờ thật sự thoát khỏi cảm giá khó chịu và căng thẳng gây ra bởi sự bất an, ganh ghét và hoang mang.
Nhannht translated from The Meaning of Things - A.C.Grayling - Lying