Sự khoan dung cao cả nhất có thể dễ dàng đạt được nhất được bởi những người không bị gánh nặng của thói phán xét. ALEXANDER CHASE
Sự khoan dung là một đức hạnh hiếm có và quan trọng. Nó có những giới hạn của nó, nhưng các giới hạn này thường rất hẹp hòi cũng như hay được đặt nhầm chỗ.
Hãy xem xét quyết định của thẩm phán ở thành phố Madrid, người mà đã từ chối đề nghị của lực lượng cảnh sát thành phố này nhằm yêu cầu những người đàn bà bán dâm ở công viên Casa de Campo phải ăn mặc một cách kín đáo hơn. Những người này thường ăn vận một cách phóng túng với những bộ đồ ren, áo đây và những chiếc váy không thể nào ngắn hơn, và cảnh sát khu vực bảo rằng như thế là không đứng đắn. Nhưng thẩm phán đã phán quyết rằng những bộ đồ như vầy là đồng phục chuyên nghiệp của công việc mà họ đang làm, và họ có quyền được mặc chúng.
Hiển nhiên không khác gì hình tượng “Daniel come to judgment” trong kịch của William Shakespeare. Phán quyết này tự nó thể hiện sự khoan dung, và có lẽ nó sẽ được tán thưởng bởi nhà tiên tri vĩ đại nhất trong lịch sử về lòng khoan dung, John Start Mill . Trong quyển sách có sức ảnh hưởng lớn nhất của ông, On Liberty - Luận về Tự Do, ông ấy viết rằng: ‘Mankind are greater gainers by suffering each other to live as seems good to themselves, than by compelling each to live as seems good to the rest.’ - ‘Nhân loại được lợi lớn hơn khi chịu đựng việc để cá nhân sống một cuộc sống mà cá nhân ấy cảm thấy tốt cho bản thân y, hơn là cưỡng ép mỗi người sống theo cách mà số đông những người còn lại cho là tốt’.
Nhận định này mang một số hàm ý có giá trị quan trọng. Nó định nghĩa một kẻ thiếu lòng khoan dung như một cá nhân mong muốn người khác phải sống theo cách mà y nghĩ là họ nên, và một khao khát để áp đặt lối sống và niềm tin của y lên những người khác. Nhận định này nói rằng một cộng đồng của con người hưởng được nhiều lợi ích từ việc cho phép sự đa dạng về lối sống được phát triển xum xuê. Vì các lối sống đa dạng này là các cuộc thử nghiệm về sự đa dạng về thân phận con người mà từ đó chúng ta, nếu có thể, sẽ học được cách đối diện với chúng. Và nhận định này liên tục lặp lại một tiền đề rằng không kẻ nào có quyền bảo rằng người khác phải như sống thế nào và phải hành xử như thế nào, với điều kiện là những lối sống và cách hành xử ấy không làm hại đến người khác. Có những thứ quan niệm về chủ nghĩa tự do, những lời nhận xét đầy ác ý từ những kẻ sợ rằng nếu không kiểm soát tư tưởng và bản năng của con người, hạ giới sẽ vụn vỡ và ác quỷ sẽ trỗi dậy.
Lòng khoan dung, tuy nhiên, vừa là trung tâm nhưng cũng là nghịch lý với chủ nghĩa tự do. Chủ nghĩa tự do yêu cầu sự khoan dung của góc nhìn đối lập nhau, và cho phép chúng có chỗ đứng riêng của chúng, để cho nền dân chủ quyết định ý tưởng nào sẽ chiếp ưu thế. Kết quả dẫn đến thường là cái chết của chính sự khoan dung, vì những thành phần sống bám vào những nguyên tắc cứng nhắc và các góc nhìn không thể thỏa hiệp trong chính trị, đạo đức và sự mộ đạo với tôn giáo, nếu chừa cho chúng một nửa lỗ hổng của cơ hội thôi, chúng sẽ tìm cách bịt miệng chủ nghĩa tự do, vì trong bản chất của lý tưởng tự do, đe dọa tới quyền kiểm soát mà chúng đang mưu cầu.
Để trả lời câu hỏi: Vậy lòng khoan dung có nên khoan dung cho sự bất dung? Câu trả lời trước hết phải thật hùng biện: Không!. Sự khoan dung phải tìm cách bảo vệ nó. Rất dễ dàng để nói rằng bất kỳ ai cũng có thể đưa ra chính kiến của mình, nhưng không ai có thể ép người khác phải chấp nhận chúng. Sự cưỡng ép duy nhất nên làm đó là buộc phải có các cuộc tranh luận, và nghĩa vụ duy nhất nên bị ép buộc đó là tính trung thực khi lý luận. Helen Keller từng nói rằng “kết quả cao cả nhất của giáo dục chính là sự khoan dung”, bà ấy đã đúng, một cá nhân có thể tự tin rằng các lý lẽ khách quan của một tâm trí sáng suốt, trong phần lớn trường hợp, xuất phát từ một sự ủng hộ với lẽ phải và cái tốt đẹp.
Sự bất dung là một hiện tượng hấp dẫn về mặt tâm lý vì chúng là triệu chứng của sự bất an và nỗi sợ hãi. Những kẻ cuồng tín và quá khích, nếu có thể, sẽ trù dập bạn để đồng ý trước lối suy nghĩ của họ, cũng như đòi hỏi phải cứu rỗi linh hồn bạn bất chấp sự đồng ý từ chính bạn. Thực sự thì chúng làm thế vì chúng cảm thấy bị đe họa. Đám Taleban của Afghanistan ép phụ nữ phải mang mạng che mặt, nhốt tại gia, và không được hưởng sự giáo dục và đi làm, vì chúng sợ quyền tự do của người phụ nữ. Những người già trở nên bất dung đối với những người trẻ tuổi vì họ bị kinh sợ trước sự bất cần của tuổi trẻ đối với những nỗi sợ mà người già đã biết từ xa xưa và vẫn còn sợ hãi. Sự khiếp nhược dung dưỡng thói bất dung, và sự tàn nhẫn lại tạo ra thói đê hèn: Một cái vòng tròn luẩn quẩn và tai hại.
Nhưng sự khoan dung và những phẩm chất đối lập với nó không chỉ đơn thuần là một hình thái tương tự với sự chấp nhận và sự bác bỏ. Một người có thể khoan dung một niềm tin mặc dù y không muốn chấp nhận nó. Thứ thật sự nằm dưới lòng khoan dung là một sự nhận thức rằng luôn có rất nhiều khoản trống cho những thế giới khác biệt cùng tồn tại, và nếu y cảm thấy bị đe dọa bởi những điều khác biệt từ người khác, đó là vì chính niềm tin và cách sống của y đã bị lung lai bởi những những điều mà y cho là khác biệt. Sự khoan dung của chúng ta đối với người khác chỉ hiệu quả nhất khi chúng ta biết cách khoan dung với chính mình: học được điều này cũng để tiến một bước gần hơn tới cuộc sống văn minh.
- Nhannht dịch từ The Meaning of Things - A.C.Grayling - Chapter Tolerance